PangUri.Com – Sa gitna ng masalimuot na daigdig ng panitikan, nabubukas ang ating mga mata sa kaharian ng mga salitang nagdadala ng damdamin at kahulugan. Isang pambansang yaman ng Pilipinas ang sining ng tula, isang anyo ng eskpresyon na nagdadala ng puso at diwa ng mga makata. Sa artikulong ito, tara nating tahakin ang landasin ng tula: mga uri at elemento na bumubuo sa likas na ganda ng sining na ito. Sa pamamagitan ng mga piling salita, tatahakin natin ang daang puno ng kahulugan, at sa bawat sukat at tugma, hahanapin natin ang musika ng ating sariling pag-iral.
Ang tula ay hindi lamang simpleng pagsasalaysay; ito’y isang pagninilay-nilay ng karanasan at pagpapahayag ng mga matimyas na damdamin. Sa bawat saknong, ang makata’y nagiging tagapaghatid ng mga kwento na buhay na buhay, isinasalin ang kanyang kaisipan sa mga salitang nagbibigay-kulay sa dilim ng diwa. Hindi lamang ito isang serye ng taludtod, kundi isang paglalakbay sa masalimuot na mundo ng emosyon at kahulugan. Sa susunod na bahagi ng artikulong ito, bibigyang liwanag natin ang mga iba’t ibang uri at elemento ng tula na nagbibigay-buhay sa sining ng pagtula sa ating bansa.
Tula: Mga Uri at Elemento ng Tula
Ang Tula ay masiglang pagsulay na sumasalamin sa marubdob na damdamin ng makata. Ito’y pintig ng puso, tinig ng kaluluwa, at alingawngaw ng kanyang paglalakbay sa mundong puno ng salita.
Sa bawat saknong, tula’y nagbubukas ng pintuan patungo sa masalimuot na kaharian ng kaisipan. Ito’y paglalakbay sa lihim ng damdamin, isinasalin sa masining na paraan gamit ang mga salitang nagiging buhay. Sa pagtutok sa sukat, tugma, at piling salita, tula’y nagiging saksi sa pag-usbong ng kahulugan sa isang masining na anyo ng sining.
Mga Sangkap ng Tula: Paglalakbay sa Kakaibang Mundo ng Sining
Ang tula, isang likas na yaman ng panitikang Pilipino, ay may walong elemento na nagbibigay buhay at kahulugan sa bawat saknong.
1.Anyo
Ang tula ay nabibilang sa apat na anyo, na naglalarawan kung paano isinulat ang likha.
- Malayang Taludturan: Walang itinakdang sukat o tugma, ito’y liriko sa kagustuhan ng makata, halimbawa ni Alejandro Abadilla.
- Tradisyonal: May sukat, tugma, at matalinghagang salita. Tulad ng mga tula ni Dr. Jose Rizal, kasama na ang “Isang Alaala ng Aking Bayan.”
- May Sukat, Walang Tugma: Ang pantig ay tiyak ngunit ang tugma ay mapaglaro.
- Walang Sukat, May Tugma: Ang bilang ng pantig ay hindi tiyak ngunit may magkakatugmaang tunog sa huli.
2. Kariktan
Ang kariktan, isang namamalas at di-malilimutang impresyon, ay pumapasok sa kaisipan ng mga mambabasa. Ito’y diwa ng tula na kumakatawan sa kapangyarihan ng mga salitang nagbibigay-lakas at ligaya.
Kailangang yakapin ng tula ang sining ng kariktan, layuning pasiyahin ang mambabasa at pukawin ang damdamin. Sa bawat pagpili ng masining na salita, ang tula’y nagiging pintig ng puso at tunog ng kaluluwa.
3. Persona
Ang persona ng tula ay ang bumabalot sa bawat salita, nagpapakita ng naglalahad na damdamin. Kung minsan, ang persona’t makata ay kumakatok sa iisang pintuan. Maaring ang persona’y lalaki, babae, bata, matanda, pusa, aso, o kahit ano pang nilalang.
Sa kanyang pangangatuwiran, bukas ang tula sa pagkakaroon ng masalimuot na persona, nagbibigay kulay at hugis sa bawat taludtod. Sa diwa nito, ang persona’y hindi lamang nagsisilbing tagapagsalaysay, kundi tunay na kumakatawan sa kaharian ng kanyang sariling pag-iisip.
4. Saknong
Ang saknong ay pahina sa likod ng tula, nagbibigay-buhay sa kwento ng salita. Maaring mag-umpisa sa dalawang taludtod o higit pa.
Saknong Ang saknong, itong kaharian sa loob ng tula, may dalawa o maraming linya (taludtod).
- 2 linya: couplet
- 3 linya: tercet
- 4 linya: quatrain
- 5 linya: quintet
- 6 linya: sestet
- 7 linya: septet
- 8 linya: octave
Halimbawa:
Sa pag-awit ng couplet,may danas ang damdamin,
Ang tercet, isang palayaw sa mundong makinis.
Ang quatrain, himig ng pangarap,
Sa quintet, pangalan ng mga bituin.
Ang sestet, kumikislap na kaharian,
Sa septet, buhay ng pag-ibig,
At sa octave, pagsasalaysay ng masalimuot na landasin.
5. Sukat
Ang sukàt ay nagsasaad ng dami ng pantig bawat taludtod, karaniwang may waluhan, labing-dalawahan, at labing-animan na pantig.
Sukat
Naglalarawan ito ng bilang ng pantig sa bawat taludtod, bumubuo ng masigla at ritmikong tugma. Ang pantig, susi sa pag-awit ng salita.
Halimbawa:
isda – is da – may dalawang pantig
is da ko sa Ma ri ve les – may waluhan pantig
Mga Uri ng Sukat
- Wawaluhin
- Halimbawa:
Isda ko sa Mariveles
Nasa loob ang kaliskis
- Halimbawa:
- Lalabindalawahin
- Halimbawa:
Ang laki sa layaw karaniwa’y hubad
Sa bait at muni, sa hatol ay salat
- Halimbawa:
- Lalabing-animin
- Halimbawa:
Sai-saring bungangkahoy, hinog na at matatamis
Ang naroon sa loobang may bakod pa sa paligid
- Halimbawa:
- Lalabingwaluhin
- Halimbawa:
Tumutubong mga palay, gulay, at maraming mga bagay
Nasa loob ang may bakod pang kahoy na malabay
- Halimbawa:
6. Talinhaga
Sa likod ng bawat tula, nangangailangan ito ng matatalinhagang salita at mga tayutay, naglalayong yakapin ang damdamin ng mambabasa.
Tayutay – Pagwawangis, pagtutulad, at pagtatao ay ilan sa mga pahayag na bumubuo sa talinhaga, nagdadala ng masalimuot na larawan sa tula.
Sa pamamagitan ng tayutay, ang tula ay nagiging mas buhay at kumakatawan sa mas malalim na kahulugan, isang pagtatangkang mahulma ang kaharian ng salita sa puso ng mambabasa.
7. Tono o Indayog
Ang tono o indayog ay isang pagsusuri sa pagpapahayag ng bawat taludtod sa tula, maaaring pataas o pababa.
Sa bawat indayog ng salita, bumubuo ito ng musika sa kaisipan ng mambabasa, nag-aanyaya sa isang masalimuot na paglalakbay. Ang tono ng tula ay tila isang tagpo ng damdamin, isang alon ng pag-ibig o lungkot na bumabalot sa bawat pahayag. Ang pagsasanay ng indayog ay isang sining na nagbibigay linaw sa kaharian ng salita, nagpapakita ng mga pahina ng buhay sa bawat taludtod.
Halimbawa:
Pag-ibig sa umaatungal na tagpo,
Naglalakbay ang tono sa mga pangarap.
Ang indayog, simbolo ng pag-asa,
Nagbibigay saysay sa mga kislap ng salita.
8. Tugma
Ang tugma ay ang harmoniyosong pagsasanib ng mga tunog, lalo na sa huling pantig ng bawat taludtod ng tula. Ito’y nagbibigay saya at himig sa pagbigkas.
Mga Uri ng Tugma
- Hindi Buong Rima (Assonance) – Pagtutugma ng mga patinig sa huling bahagi ng salita.
- Halimbawa:
Mahirap sumaya
Ang taong may sala
Kapagka ang tao sa saya’y nagawi
Minsa’y nalilimot ang wastong ugali
Para sa tamang tugma sa patinig, ang mga patinig ay dapat magkasunod o magkakasunod.
Halimbawa:
a a a.
a a i
a i a
a i i - Halimbawa:
- Kaanyuan (Consonance) – Pagtutugma ng mga katinig sa huling bahagi ng salita.
- Halimbawa:
Malungkot balikan ang taong lumipas
Nang siya sa sinta ay kinapos-palad - Halimbawa:
Sapupo ang noo ng kaliwang kamay
Ni hindi matingnan ang sikat ng araw
- Halimbawa:
Mga Uri ng Tula
Ang tula, isang anyo ng sining, ay nahahati sa apat na kakaibang uri, na nagdudulot ng iba’t ibang damdamin at karanasan:
Tulang Liriko
- Tulang Pandamdamin, Buhay ng Puso
- Ito’y naglalarawan ng puso’t isipan ng makata, puno ng mga damdamin tulad ng lungkot, ligaya, at iba pa. Sa “Florante at Laura,” ipinakita ni Francisco Baltazar ang husay ng tulang liriko.
Tulang Pandulaan
- Entablado ng Poesya
- Sa entablado itinatanghal, ang bawat karakter ay naglalahad ng kanyang linya sa pamamagitan ng tula. Naglalarawan ito ng mga eksena sa buhay, madalas na nagbibigay-sulyap sa pang-araw-araw na kaganapan.
Tulang Pasalaysay
- Kulay ng Nakaraan, Buhay sa Berso
- Ipinapahayag ang mahahalagang pangyayari sa buhay sa mga linya o berso. Isang halimbawa ay ang “Ibong Adarna” ni Jose dela Cruz, o mas kilala bilang “Hoseng Sisiw.”
Tulang Patnigan
- Balagtasan ng Talino at Puso
- Kilala sa sagutan ng mga nagtutunggaliang makata, hindi sa padula kundi sa patula. Ito’y isang laban ng talino at katuwiran, kilala rin bilang balagtasan kapag itinatanghal sa entablado.
Pagtatapos
Sa paglalakbay natin sa kaharian ng tula, natutunan natin ang mga iba’t ibang uri nito na nagdadala ng masalimuot na damdamin at alon ng kahulugan. Ang mga tulang liriko, pandulaan, pasalaysay, at patnigan ay nagbibigay kulay sa ating pananaw sa mga istorya ng puso, entablado ng buhay, at mga alamat ng nakaraan. Sa bawat saknong, tila tayo’y isinasalaysay ng mga piling salita sa pagbigkas ng tula, na naglalakbay sa ating mga puso at isipan.
Sa pagwawakas, tula ay hindi lamang sining kundi isang alingawngaw ng kultura at damdamin. Ang mga makata, tulad nina Francisco Baltazar at Jose dela Cruz, ay nag-iiwan ng kanilang mga pahiwatig sa mga taludtod na nagtataglay ng mga pangarap at lihim ng puso. Patuloy tayong magsaliksik at maglakbay sa diwa ng mga salita, sapagkat sa bawat tula, may kakaibang mundo at kaharian na naghihintay na ating masumpungan.
